Sól – uniwersalny lek

Pierwsze w Polsce sanatorium uzdrowiskowe

„Sól silnym nas czyni, to balsam wszystkich rzeczy, wszelkie szkody od ludzi solny balsam oddala” – pisał w XVI wieku poeta Adam Schroeter. Inny wybitny humanista Jodok Willich wymienił sól jako ważny składnik leków na ukąszenie węży i skorpionów, wypryski, krosty, kurzajki, wrzody, sińce, próchnicę zębów, egzemę, anginę.

Solanka na zdrowie

W XIX wieku niesłychanie modne były wyjazdy „do wód”. Kuracjusze chętnie korzystali z dobrodziejstw balneologii, czyli leczniczych kąpieli. O tym, by Wieliczkę zmienić w prawdziwy kurort, marzył dr Feliks Boczkowki, ówczesny lekarz salinarny. W roku 1843 pisał w pracy pt. „O Wieliczce pod względem historyi naturalnej, dziejów i kąpieli”, co następuje: „Sól w ogólności wyższe musi mieć […] przeznaczenie, gdyż ją opatrzność hojną ręką po całej rozsypała ziemi. Znajduje się w obszernem i niezgłębionem morzu, wytryska z wielu źródeł, napełnia obfitym skarbem wnętrzności ziemi, wchodzi w skład wielu ciał zwierzęcych i roślinnych. Zdaje się popierać proces galwaniczno-elektryczny i magnetyczny w całej naturze i przez to utrzymywać życie powszechne ziemi, jako też istot na niej znajdujących się”.

Dzięki Boczkowskiemu powstało towarzystwo akcyjne, które doprowadziło w roku 1839 do otwarcia w mieście pierwszego zakładu kąpielowego. Niebawem ofertę wzbogacono o łaźnie parowe. W Wieliczce leczono ok. 36 różnych chorób, wśród których była nawet histeria. Kuracjusze reperowali nadszarpnięte zdrowie nie tylko w czasie solankowych kąpieli, ale również spacerując np. po Parku św. Kingi, w którym nierzadko grała górnicza orkiestra.

Sub terra, czyli w głębi ziemi

W roku 1964 w wielickiej kopalni powstało pierwsze na świecie podziemne sanatorium alergologiczne. Mikroklimat solnych wyrobisk pozwolił prof. Mieczysławowi Skulimowskiemu z powodzeniem leczyć ciężko chorych na astmę oskrzelową. Z początku kuracjusze przebywali w komorze Lebzeltern, potem na potrzeby lecznictwa udostępniono komory Appelshoffen, Boczkowskiego oraz Kościuszki (V poziom kopalni). W połowie lat 80. zagospodarowano znajdujące się na głębokości 211 m komory Lill i Skulimowski. Współcześnie Uzdrowisko Kopalnia Soli „Wieliczka” korzysta z komór na III poziomie (135 m głębokości): Jezioro Wessel i Stajnia Gór Wschodnich (niebawem również komory Smok i III/232).

8 lat starań nad zmianą statusu

6 lipca 2011 r. weszła w życie nowelizacja Ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym, która dopuściła możliwość leczenia uzdrowiskowego również pod ziemią - w urządzonych wyrobiskach górniczych.

- Minister Zdrowia na podstawie opracowanego operatu uzdrowiskowego dla Sanatorium uzdrowiskowego w urządzonych wyrobiskach górniczych w Kopalni Soli „Wieliczka” potwierdził możliwość prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego na obszarze uznanym za sanatorium uzdrowiskowe w urządzonych podziemnych wyrobiskach górniczych Kopalni Soli „Wieliczka”, w komorach Jezioro Wessel, Stajnia Gór Wschodnich oraz Smok – mówi Kajetan d'Obyrn, prezes Kopalni Soli „Wieliczka” S.A. - Staraliśmy się o to od 8 lat - dodaje.

Minister ustalił dla podziemnego sanatorium uzdrowiskowego również kierunki lecznicze: choroby dolnych dróg oddechowych, choroby górnych dróg oddechowych oraz choroby skóry. W oparciu o tę ministerialną decyzję kopalnia uruchomi rehabilitację uzdrowiskową (turnusy 28-dniowe) oraz ambulatoryjne leczenie uzdrowiskowe (turnusy 21-dniowe).

- Program Leczenia Uzdrowiskowego obejmuje rehabilitację pulmonologiczną oraz rehabilitacyjno-lecznicze pobyty nocne w warunkach subterraneoterapii - mówi prezes Kajetan d'Obyrn. - Kontynuujemy XIX-wieczną tradycję uzdrowiskową Wieliczki. W przyszłości chcemy poszerzyć ofertę leczniczą o kąpiele solankowe. Aktualnie trwają prace górnicze w komorze „Smok”, która zostanie przystosowana do zabiegów suchych, inhalacji, kinezyterapii, kąpieli solankowych, masażu podwodnego w podziemnym basenie solankowym - wyjaśnia.

- Do podziemnego sanatorium przyjeżdżają nie tylko kuracjusze z Polski. Mamy wielu gości z zagranicy - mówi Marian Leśny, prezes Kopalni Soli „Wieliczka” Trasa Turystyczna. - Ulgi w dolegliwościach oraz wypoczynku szukają wśród soli m.in. kuracjusze z Ukrainy, Rosji, Białorusi, Stanów Zjednoczonych, Australii.

8 lat. Tyle trwały starania o uzyskanie dla Kopalni Soli „Wieliczka” statusu uzdrowiska. Wreszcie latem  2011 kopalnia w świetle znowelizowanego prawa stała się podziemnym sanatorium uzdrowiskowym – pierwszym w Polsce.

To nie tylko zmiana formalna, lecz również konkretne korzyści, m.in. szersze możliwości  podpisywania kontraktów z krajową kasą chorych i z zagranicznymi placówkami tego typu, poszerzenie świadczeń o te, które oferują uzdrowiska na powierzchni (m.in. 21- i 28-dniowe turnusy lecznicze) oraz o zabiegi z wykorzystaniem solanki. Dzięki środkom pozyskanym z PFRON w dyspozycji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego uda się m.in. udostępnić osobom niepełnosprawnym  usługi lecznicze prowadzone w podziemnych wyrobiskach zabytkowej wielickiej kopalni – trwają już prace górnicze w komorach Smok i III/232. W tych właśnie wyrobiskach w niedalekiej przyszłości Podziemny Ośrodek Rehabilitacyjno-Leczniczy zaproponuje inhalacje, zabiegi suche, kinezyterapię, kąpiele solankowe, kąpiele perełkowe, masaż podwodny.

Rehabilitacja oddechowa w Kopalni Soli „Wieliczka”

Uzdrowisko Kopalnia Soli „Wieliczka” działa pod patronatem naukowym Collegium Medicum Uniwersutetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Subterraneoterapia jest to metoda balneologicznego leczenia schorzeń zapalnych górnych i dolnych dróg oddechowych oraz przejawów chorób alergicznych. W szczególności dotyczy to astmy oskrzelowej, choroby obturacyjnej płuc, przewlekłego nieżytu nosogardzieli i zatok obocznych nosa, kataru siennego i pyłkowicy. Proces leczniczy realizowany jest poprzez cykl wielogodzinnych pobytów w solnych komorach wielickiej kopalni pod fachowym nadzorem personelu medycznego. Leczenie ma formę aktywnej rehabilitacji polegającej na nowoczesnej gimnastyce oddechowej uwzględniającej ćwiczenia kontroli oddechu, korekcji wzoru oddechowego, naukę oddychania torem przeponowym, trening mięśni oddechowych oraz zabiegi oczyszczania drzewa oskrzelowego. Ponadto w trakcie pobytu pacjenci uczestniczą w procesie edukacji zdrowotnej i zyskują wiedzę, która pozwala na lepsze kontrolowanie własnego zdrowia w przyszłości. Podczas pobytu pod ziemią pacjenci mają również czas na rekreację i wypoczynek. Do dyspozycji kuracjuszy pozostaje sprzęt sportowy: rowerki, orbitreki, atlas, bieżnia, stepper, a także stół do ping-ponga oraz do bilarda.

Leczniczy aerozol

Wartość lecznicza komory solnej znajdującej się  135m pod powierzchnią ziemi opiera się na takich wartościach fizycznych jak:

• izolacja od bodźców zewnętrznych;
• wyłączenie promieniowania świetlnego i kosmicznego oraz fal elektromagnetycznych i dźwiękowych;
• osłabienie grawitacji ziemskiej;
• stabilność temperatury [niska 10°C] oraz wilgotności 60%;
• wzrost ciśnienia parcjalnego tlenu, co wynika z różnicy ciśnień barometrycznych między ciśnieniem na powierzchni i pod ziemią.

Przekłada się to na konkretne korzyści dla organizmu, jak odpoczynek psychiczny skutkujący obniżeniem poziomu adrenaliny. Stabilność temperatury i wilgotności zapobiega skurczowi oskrzeli i wysychaniu śluzówek. Lepsze przyswajanie tlenu przy wyższym jego ciśnieniu parcjalnym jest korzyścią wielonarządową.

W składzie powietrza wypełniającego podziemną przestrzeń najważniejsze walory lecznicze przedstawia aerozol zawierający cząstki soli [NaCl 23,9 mg/m3, KCl 15,2 mg/m3]. Efektem jego wdychania jest zwiększona aktywność rzęsek nabłonka oddechowego, co daje wzrost skuteczności oczyszczania śluzowo-rzęskowego dróg oddechowych. Aerozol solankowy działa również przeciwzapalnie ogólnie i miejscowo. Powietrze zawiera również mikroelementy występujące w soli kamiennej, głównie w postaci zjonizowanej.

Zawartość makro i mikroorganizmów (bakterie, grzyby, pyłki organiczne, itd.) jest wielokrotnie niższa niż na powierzchni ziemi. Zjawisko to wyjaśnia długa droga wentylacyjna powietrza, bakteriostatyczne działanie aerozolu solankowego oraz kwaśny odczyn środowiska o pH 4,5. Taki mikroklimat stwarza warunki do pełnego odpoczynku dla układu immunologicznego człowieka.

Na koszt NFZ i odpłatnie

Uzdrowisko Kopalnia Soli „Wieliczka” zapewnia kuracjuszom odpowiednio długą ekspozycję na te czynniki środowiska podziemnego przez organizowanie 17-dniowych turnusów rehabilitacyjno-leczniczych, realizowanych zarówno odpłatnie, jak i w ramach skierowań na zabiegi fizjoterapeutyczne wystawianych przez lekarzy poradni specjalistycznych (alergologicznej, pulmonologicznej, laryngologicznej lub rehabilitacji medycznej), refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Uzdrowisko Kopalnia Soli „Wieliczka” posiada Międzynarodowy Certyfikat ISO 9001:2008 Systemu Zarządzania Jakością w ochronie zdrowia w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia oraz rehabilitacji i leczenia schorzeń układu oddechowego i alergii u osób dorosłych i dzieci.