Polskie Bursztynowe Wybrzeże

Od początku Mistrzostwom Świata w Poławianiu Bursztynu w Jantarze towarzyszą konferencje popularnonaukowe. Od 2006 roku są one dodatkowo wzbogacone specjalnie przygotowanymi publikacjami. Bursztynowy artefakt a kreowanie turystyki kulturowej / pod red. Janusza Hochleitnera; Instytut Turystyki Kulturowej Warmii i Mazur przy Galerii Estia, Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego. Wydział Zamiejscowy w Elblągu. – Elbląg: Wydawnictwo PTTK. Oddział Ziemi Elbląskiej, 2010. – 139 s.: il. kolor.; 21 cm. Materiały z konf. towarzyszącej Mistrzostwom Świata w Poławianiu Bursztynu, 7 lipca 2010 r. – Streszcz. ang. przy ref. Bibliogr. przy niektórych ref. ISBN 978-83-905578-5-4

W 2010 roku ukazała się czwarta książka w tej serii wydana przez Oddział PTTK Ziemi Elbląskiej przy wsparciu Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego „Bursztynowy artefakt a kreowanie turystyki kulturowej”, pod redakcją Janusza Hochleitnera.

Fragment z wprowadzenie do książki autorstwa Bogdana Donke, przewodniczącego Rady Programowej Mistrzostw Świata w Poławianiu Bursztynu w Jantarze.

Polskie Bursztynowe Wybrzeże to przede wszystkim gminy Mierzei Wiślanej - Stegna, Sztutowo i Krynica Morska. „Bursztynowe Wybrzeże” to pas bałtyckiego wybrzeża ciągnący się od okolic Słupska, przez plaże Zatoki Gdańskiej, Mierzeję Wiślaną i Kurońską, Sambię aż po brzegi Zatoki Ryskiej. Pozyskiwanie tego cennego surowca, a zwłaszcza europejski zasięg handlu bursztynem sprzyjał rozkwitowi ziem „bursztynowego wybrzeża” w przeszłości. Świadczą o tym liczne wspaniałe znaleziska z minionych wieków pochodzące ze znakomitych europejskich warsztatów - ceramika, przedmioty szklane ozdoby i monety. Bursztyn ma wiele unikalnych właściwości. Najlepiej ze wszystkich znanych żywic kopalnych daje się obrabiać. Z powodzeniem wykorzystuje się go w produkcji leków - nalewek, maści i preparatów do inhalacji oraz kosmetyków kremów i mleczek kosmetycznych. Fascynują również inkluzje w bursztynie, gdzie odkrywamy „wymarły świat” z przed 40 milionów lat. Bursztyn jest pozyskiwany na kilka sposobów. Jesienne i wiosen­ne sztormy wyrzucają duże ilości bryłek na brzeg. Zbiera się go więc na plaży albo wyławia specjalną siatką - „kaszorkiem” z płytkiej wody. „Przemysłowym” sposobem pozyskiwania bursztynu, stosowanym głównie w Obwodzie Kaliningradzkim oraz na Ukrainie, jest wydobywanie go w specjalnych kopalniach odkrywkowych. Bursztyn od zawsze przyciągał uwagę człowieka, był tajemniczy, magiczny, pachnący, ciepły...

Już ponad 5000 lat temu ludzie zamieszkujący okolice ujścia Wisły zbierali bursztyn, wykonywali z niego różnorodne ozdoby i amulety i wysyłali na południe Europy - do Grecji i Rzymu, a nawet do Egiptu i państwa babilońskiego. Ówcześni mieszkańcy delty Wisły również wykorzystywali go w swo­ich obrzędach magicznych lub do wyrobu różnorodnych ozdób. Największą sławę bursztyn zdobył 2000 tysiące lat temu, w czasach rozkwitu Cesarstwa Rzymskiego.

Wśród Rzymian stał się najpopularniejszym i najdroższym kamieniem ozdobnym, magicznym i leczniczym. W ówczesnym handlu bursztynem bardzo aktywny udział brali Celtowie i Goci - dwa słynne, starożytne, europejskie ludy. W tym okresie funkcjonował regularny szlak handlowy łączący okolice ujścia Wisły z miastem Akwileja położonym w północnej Italii nad Adriatykiem. Nazywany był oczywiście Szlakiem Bursztynowym. Ze starożytnymi dziejami naszych ziem ściśle wiążą się liczne odnogi tego szlaku, na­bierające znaczenia szcze­gólnie w okresie rzymskim, przypadającym na okres od I do V w. n.e. Zdaniem ar­cheologów i historyków znaj­dowane na naszych zie­miach liczne wytwory rzymskich rzemieślników są przede wszystkim świadec­twem kontaktów i wzajem­nych oddziaływań między obszarami Europy Środko­wej wraz z bursztynodajnym wybrzeżem Bałtyku, a stoją­cymi na o wiele wyższym szczeblu rozwoju cywiliza­cyjnego, kulturami śródziem­nomorskimi. Szczególną rolę w tych kontaktach odgrywał bursz­tyn. Gdy w Rzymie zapano­wała moda na jantar - „złoto Północy” na nasze ziemie zaczynają napływać luksu­sowe wyroby rzymskie, m.in. naczynia brązowe, srebrne i szklane, doskonała cerami­ka, a także liczne ozdoby (np. szklane paciorki), a na­wet broń. O tym, że wartość tej wymiany była ogromna świadczyć mogą także od­kryte na terenie Polski tysią­ce monet rzymskich przede wszystkim brązo­wych, ale także i srebrnych, rzadziej złotych. Na obszarze dzisiejszej Polski, w co piątym grobie datowanym na I i II w. n.e. występuje jakiś przedmiot pochodzący z Imperium Romanum. Dzięki niezwykłym właściwościom i naturalnemu pięknu, „złoto północy” osiągnęło w czasach starożytnych, zwłaszcza w Rzymie, niesłychaną wartość, o której pisał w I w. n.e. Pliniusz Starszy: Cena jego jako przedmiot - zbytku jest tak wysoka, że nawet niewielka statuetka ludzka z jantaru droższa jest niż człowiek żywy i zdrowy (czyli niewolnik).

Miejscowa tradycja poławiania, obrabiania i handlu bursztynem ma ponad 5000 lat. Powoli odchodzą w zapomnienie dawne umiejętności i narzędzia. Powoli zatraca się „dusza” bursztynu. Pragnienie swoistego „zatrzymania czasu” zrodziło ideę zorganizowania na terenie gminy Stegna Mistrzostw Świata w Poławianiu Bursztynu w miejscowości Jantar. W ostatnich latach zaczyna odradzać się wielowiekowa tradycja „bursztynowego wybrzeża”.

Spis treści

● Bogdan Donke - Wprowadzenie

● Janusz Hochleitner - Wstęp

● Andrzej Gołębiewski - Bursztynowe vademecum turysty

● Adam Górnicki, Agata Sheppard - Od kopaliny do produktu

● Michał Makowski, Beata Pawłowska, Liucija Urboniene - Determinanty wyboru wyrobów jubilerskich z bursztynem

● Jacek Olszewski - Analiza wybranych działań promocyjnych w odniesieniu do bursztynu

● Adam Białczak - Adam Chętnik – badacz Kurpiowszczyzny, etnograf i pionier badań nad bursztynem

● Alicja Janiak - Bursztyn w kulturze i biżuterii ludowej (analiza wybranych źródeł)

● Joanna Martynów – Bursztynowe wyroby w Muzeum Etnograficznym w Ammanie

● Izabela Lewandowska - Kształtowanie świadomości regionalnej uczniów i tożsamości regionów poprzez edukację o bursztynie

● Janusz Hochleitner - Promocja bursztynu a bł. Dorota z Mątów Wielkich

● Jan Wendt - Bursztyn w sieci jako czynnik rozwoju turystyki

● Janusz Hochleitner – Zakończenie