Historia, tradycje, zabytki

W tatarskiej kuchni nie znajdziemy „tatara”

Wbrew pozorom, znana w kuchni polskiej potrawa z surowego siekanego mięsa zwana „tatarem" nie mieści się w kanonach kuchni tatarskiej na Podlasiu. Kuchnię tatarską w Europie rozsławił natomiast pierekaczewnik, zarejestrowany w Unii Europejskiej jako produkt regionalny z certyfikatem „gwarantowana tradycyjna specjalność". Najczęściej serwowany jest przez Dżanettę i Mirosława Bogdanowiczów w gospodarstwie agroturystycznym Tatarska Jurta w Kruszynianach.

To najbardziej znany punkt kuchni regionalnej na przebiegającej przez Podlasie trasie turystycznej zwanej Szlakiem Tatarskim. Pierekaczewnik to wielowarstwowe ciasto makaronowe z mięsem, serem lub grzybami. W gospodarstwie Jurta Tatarska u Pani Dżanetty podaje się także pieremiacze, czyli tatarskie pieczone pierogi; jeszcze innym specjałem są kruszonki, czyli jednogarnkowa potrawa z warzywami i jagnięciną. Dla grup organizowane są warsztaty kuchni tatarskiej, gdzie każdy może wgłębić się i samemu poznać tajniki tej regionalnej kuchni. Odbywa się tu także cykliczna impreza Sabantuj i Ogólnopolski Festiwal Kuchni Tatarskiej, podczas których poprzez zabawę, taniec, muzykę poznajemy kulturę, religię oraz tradycję Tatarów.

Za stolicę polskich Tatarów uważany jest Białystok, stolica Podlasia. Mimo iż nie ma tu zabytkowych meczetów ani mizarów, miasto to stanowi swoiste „centrum dowodzenia" szlakiem tatarskim. Mieszka tu najwięcej Tatarów, bo około 1800 i właśnie to stanowi o uznawaniu Białegostoku za ich administracyjne centrum. W pobliskiej Sokółce, nieopodal rynku, w zabytkowym budynku mieści się muzeum regionalne ze stałą wystawą poświęconą osadnictwu tatarskiemu. W parku miejskim obok dębu Bartek, który jest znanym pomnikiem przyrody, znajduje się kamień upamiętniający trzechsetną rocznicę osadnictwa tatarskiego. Pobliskie Bohoniki, wieś założona przez Jana III Sobieski w 1679 roku dla żołnierzy tatarskich w zamian za zaległy żołd, przyciągają turystów z całego kraju i zagranicy obecnością jednego z dwóch czynnych na Podlasiu meczetów i cmentarzy muzułmańskich w Polsce. Znajdują się tu stare groby pochodzące z 1868, 1899 i 1900 roku. Drugi meczet, drewniany, nieco większy od bohonickiego, funkcjonuje w Kruszynianach. Został zbudowany pod koniec XVII lub na początku XVIII wieku, posiada dwie wieże z kopułami i niewielki minaret.

Swojska mieszanka smaków

Tradycyjna kuchnia na Podlasiu to różnorodność smaków, a kuchnia regionu Puszczy Knyszyńskiej jest odzwierciedleniem wielokulturowości terenu. To obszar, na którym ścierają się wpływy różnych kultur, wyznań i tradycji: polskiej, tatarskiej, litewskiej, żydowskiej i rosyjskiej. Widać tu wpływy kuchni rosyjskiej i białoruskiej. Prawdziwa karierę robią potrawy, w skład których wchodzą tarte ziemniaki mieszane tradycyjnie z mięsem wieprzowym. Te kulinarne hity, czyli kiszka i babka różniące się od siebie głównie kształtem zyskały taką sławę, że w Supraślu organizowane są nawet Mistrzostwa Świata w ich pieczeniu. O wpływach kuchni litewskiej świadczą kołduny z mięsem, wyrabiane z ciasta na bazie tartych surowych ziemniaków, suto okraszane skwarkami.

Wizytówką kulinarną Podlasia są słynnego w całym kraju sękacze – pieczone z płynnego ciasta, polewanego na obracany nad ogniem kij, na którym zastyga ono w postaci „sęków". Do przygotowania ciasta na duże sękacze, wypiekane np. na wesela i święta, wykorzystuje się nawet do kilkudziesięciu jaj. W kuchni podlaskiej, ze względu na wpływy kuchni kresowej, wytwarza się słynną również na Litwie wędlinę dojrzewającą o nazwie „kindziuk" oraz różnego rodzaju kiełbasy suszone. Tutaj także produkuje się tradycyjną polską wódkę żubrówkę, której nieodzownym elementem i znakiem rozpoznawczym jest źdźbło trawy z Puszczy Białowieskiej.

Fascynujący tygiel kultur

Tak powstała wyborna mieszanka smaków różnych kuchni, ale również mieszanka kultur, stanowiąca o atrakcyjności turystycznej regionu. Podążając Podlaskim Szlakiem Tatarskim, którego administratorem jest Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej zwiedzamy mnóstwo ciekawych obiektów, zarówno sakralnych, jak świeckich, a ich wzajemna bliskość fascynuje. Park Puszczy Knyszyńskiej jest doskonałym miejscem tworzenia szlaków turystycznych. Utworzono już na tym obszarze szlaki poświęcone różnym tematom: jest Szlak Powstania Styczniowego, Szlak Napoleoński, Szlak Tatarski Mały czy Szlak do Góran. Podlaski Szlak Tatarski prowadzi przez Sokółkę , Malawiczę, Bobrowniki, Krynki, Białogorce, Górki, Kruszyniany, Nietupę, Leszczany i Supraśl. Znajdziemy na nim zabytki różnych kultur i religii, wśród nich cerkiew prawosławną, budynek dawnej Synagogi, meczet i mizar, klasztory i stare budynki folwarczne.

Kalejdoskop kultur zaprowadzi turystę do skarbów cywilizacji, ale i z przyrodniczego punktu widzenia jest to bardzo atrakcyjny region, o dużych walorach krajobrazowych. Niezagospodarowane i nieskażone cywilizacją tereny Podlasia stały się doskonałym miejscem do utworzenia parku krajobrazowego. Znajduje się tu wiele rezerwatów i pomników przyrody, które chronią miejsca o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych przed niekorzystnym wpływem gospodarki człowieka.

Elżbieta Tomczyk-Miczka